Roel Sillevis Smitt
jurist en werkgroepsecretaris
Het programma (ook wel ‘omgevingsprogramma’ genoemd) is een uitwerking van de omgevingsvisie. In de visie staan het beleid voor de lange termijn en ambities voor bijvoorbeeld natuur, duurzaamheid, milieu en economie. Het programma maakt de visie concreter en vertaalt die naar de korte en middellange termijn.
Een programma kan bijvoorbeeld over mogelijke locaties voor duurzame energie in een regio gaan. Of over verbetering van gezondheid of biodiversiteit (zie daarvoor ook onze uitgelichte thema’s energietransitie, gezondheid en natuur).
Het programma vormt de opmaat naar een omgevingsplan van de gemeente en omgevingsvergunningen. Beleid wordt in die besluiten omgezet naar concrete beslissingen die bewoners en bedrijven raken.
Bij een programma is het opstellen van een plan-milieueffectrapport (MER) verplicht als het kaders stelt voor besluiten waarvoor een MER nodig is. Bijvoorbeeld als het programma locaties voor woningbouw, windturbines, industrieterreinen etc. vaststelt. Zie daarvoor bijlage V van het omgevingsbesluit. Daarnaast kunnen er negatieve effecten op Natura 2000-gebieden zijn die in een Passende beoordeling beschreven moeten worden. Ook dan is een plan-MER verplicht.
Ervaringen met milieueffectrapportage (mer) bij programma’s geven aan dat een milieueffectrapport vooral meerwaarde heeft als je het vanaf de start van de planvorming gebruikt om het programma concreet vorm te geven. Het mer-proces helpt de ambities naar een specifiek gebied of thema te vertalen en geeft aan beleidsmaker en omgeving concrete feedback over potentiële positieve en negatieve milieueffecten en kansen voor synergie.
Een MER onderzoekt zo op welke locaties of door welke manieren de ambities bereikt kunnen worden en wat daarvan de milieugevolgen zijn. Als je het MER samen laat oplopen met het vormgeven van het programma is het een beslisnota voor het bestuur én een communicatiemiddel naar de omgeving.
Een MER bij een programma moet kijken naar vragen als:
De overheid wil met het programma concrete doelstellingen bereiken. Van tevoren is niet altijd precies duidelijk wat het effect zal zijn. Monitor daarom de effecten; het MER biedt hiervoor de basis met de ‘foto van de leefomgeving’ en de effectbeoordeling.