Omgevingsvisie

Rijk, provincies en gemeenten stellen een omgevingsvisie op voor hun hele grondgebied. Deze bevat de hoofdlijnen van beleid en geeft richting aan de verdere uitwerking in programma’s, regelgeving (zoals omgevingsplannen en verordeningen), vergunningen en projectbesluiten. In het milieueffectrapport (MER) onderzoek je de milieueffecten van die visie.

Het doorlopen van de mer-procedure heeft een belangrijke meerwaarde bij het opstellen van de omgevingsvisie. Aan de hand van vijf onderwerpen wordt dit hieronder toegelicht.

1. Aanbrengen van focus De omgevingsvisie omvat het integrale beleid van de gehele fysieke leefomgeving. Dit vraagt een belangrijke inspanning van overheden. In de praktijk betekent dit dat bestaand beleid wordt overgenomen en ingepast. De nadruk van de nieuwe visie zal liggen op nieuwe ontwikkelingen zoals klimaatverandering, energietransitie, woningbouw en mobiliteit. Deze onderwerpen vragen om nieuw beleid of aanpassing van het bestaande beleid.

2. Ambities en doelstellingen concreet maken Het integrale beleid voor de fysieke leefomgeving wordt in de omgevingsvisie uitgewerkt in uiteenlopende ambities. Van natuur, duurzaamheid en leefomgeving tot economie en sociale aspecten. In het milieueffectrapport kunnen ambities en doelstellingen concreter worden gemaakt. Hierdoor ontstaat inzicht in de haalbaarheid en de kansen en risico’s. Een voorbeeld van het concreet maken van ambities is de Omgevingsvisie ’s-Hertogenbosch. De ambities uit het ‘koersdocument’ zijn in het MER vertaald naar concrete doelen, die vooral zijn gebruikt voor het beoordelen van de huidige situatie en autonome ontwikkeling (referentiesituatie).

5. Dynamisch systeem voor de leefomgeving Inzicht in de toestand van de fysieke leefomgeving is onontbeerlijk bij het opstellen van het omgevingsbeleid. Het is daarom nodig om deze toestand systematisch vast te leggen en periodiek te actualiseren. Een dynamisch systeem voor de leefomgeving voorziet hierin. Dit systeem kan worden ontwikkeld aan de hand van de verschillende stappen die in het milieueffectrapport worden doorlopen. Startpunt is de beschrijving van de referentiesituatie. Bij het opstellen van het beoordelingskader moet worden nagedacht over de meet- en toetsbaarheid van ambities, doelen en effecten. Dit systeem kan worden ingezet bij de monitoring, evaluatie en maatregelen achter de hand.

Een voorbeeld van een meer uitgewerkt monitoringsprogramma met indicatoren en bronnen is het monitoringsplan bij de omgevingsvisie van de gemeente Doetinchem. Een ander voorbeeld is Haven-Stad Amsterdam. De gemeente heeft een monitoringssysteem opgesteld dat wordt ingezet om de gebiedsontwikkeling te volgen, te ondersteunen en, indien nodig, bij te sturen.

Zo vroeg mogelijk starten

Om het milieueffectrapport een goede rol te laten spelen bij de totstandkoming van de omgevingsvisie is het belangrijk zo vroeg mogelijk te starten met het milieueffectrapport. Stem de processen van de omgevingsvisie, participatie en mer op elkaar af of integreer ze in één proces. Op deze manier kan de besluitvorming optimaal profiteren van de informatie die het milieueffectrapport aanreikt.

Handige documenten

Het Informatiepunt Leefomgeving heeft een Wegwijzer Omgevingsvisie gemaakt. De wegwijzer geeft handvatten voor het opstellen en actualiseren van een omgevingsvisie. De wegwijzer is geen blauwdruk of vast recept. De wegwijzer vraagt om een vrij en creatief gebruik dat past bij het gebied, de opgave en ambitie van het bestuursorgaan dat de omgevingsvisie opstelt.

De Praktijkproef afwegingskader omgevingsvisie, die de VNG samen met de Commissie mer in mei 2020 schreef na een praktijkproef met 9 gemeenten en 1 omgevingsdienst, sluit goed aan bij de beschreven aanpak in de wegwijzer.